Gülcan KAPLAN
Scientix elçisi, EDUSIMSTEAM mentörü, Fizik öğretmeni, STEM eğitimcisi
E-mail: gulcankaplan1303@gmail.com
Özet
EDUSIMSTEAM Projesi, çok disiplinli öğrenme modelini destekleyerek sanat ve bilimin de dâhil olduğu STEAM eğitim yaklaşımını teşvik etmektedir. Sanat ve bilimin birleştiği bu yaklaşım, öğrencilere yaratıcı düşünme ve problem çözme becerileri kazandırmayı hedeflemektedir. Geleneksel Türk sanatı olan ve kültürün nesiller boyu aktarımıyla farklı usuller içeren Ebru sanatı, bilim, matematik ve kültürün aktarımında yer almaktadır. Bu sanatın STEAM eğitimine entegre edilebileceğine dair çeşitli etkinlikler sunulan Ebru sanatının; Fen derslerine yönelik suyun yüzey gerilimine dayalı çalışması, bilimsel prensiplerin bu sanatta nasıl kullanıldığını göstermekte, Matematik dersiyle harmanlanması çeşitli hesaplamaların Ebru desenlerinin oluşturulmasında önemli bir rol oynadığı belirtilmektedir. Geleneksel sanatların toplumun kültürel ve duygusal ifadesi olduğunu ve Ebru sanatının bu değerlerle nasıl bağlantılı olduğu vurgulanmaktadır.
Giriş
Sanat ve bilim, insanlığın gelişimine yön veren iki güçlü unsurdur. EDUSIMSTEAM Projesi, çok disiplinli öğrenme modelini destekleyerek sanat ve bilimin de dâhil olduğu STEAM eğitim yaklaşımını desteklemektedir. Sanat, duygusal ifadenin bir yolu olarak insanlar için yüzyıllardır önemli olmuş, insanın yaratıcılığının en önemli katmanını oluşturmuş (Uğurlu, 2008) ve kültürlerin tanımlayıcı bir özelliği haline gelmiştir. Bilim ise dünyayı anlama, keşfetme ve ilerletme amacı güder. Bu iki alanın bir araya geldiği nokta, STEAM eğitimi olarak bilinir. STEAM eğitimi, STEM alanlarına “sanat” boyutunun eklenmesiyle Georgette Yakman tarafından geliştirilen bir yaklaşım olarak literatüre girmiştir (Ayvacı & Ayaydın, 2017). STEAM, bilim, teknoloji, mühendislik, sanat ve matematiği bir araya getirerek öğrencilere yaratıcı düşünme ve problem çözme becerileri kazandırmayı amaçlar. Milli eğitim Bakanlığının önemle vurguladığı bir konu olan, “bireylerin üretkenliklerini ortaya koyabilmesi için de, sorgulayan, düşünen, araştıran, kavrayan, yorumlayan ve yaratıcı olmalarını teşvik edici yeni ve farklı programların uygulanması” (MEB, 2016, s.10), STEAM eğitimini de öne çıkarmaktadır.
Artut’a göre (2004), “görsel sanatlar dersi öğrencilere düşünsel, bilişsel, duyuşsal ve bedensel etkinliklerle kendilerini ifade etme fırsatı sunan çok yönlü ve önemli bir sanatsal araçtır” (s.187). Türk kültürünün değerli bir parçası olan Ebru sanatı, STEAM eğitimi içindeki sanat bileşenine özellikle vurgu yapmamız gereken bir örnektir. Ebru sanatı, “kitre ya da benzeri kıvam artırıcılarla yoğunlaştırılan sıvı üzerine güneş ışığından etkilenmeyen ve asit gibi yabancı maddeler içermeyen doğal boyaların serpilmesiyle oluşturulan desenlerin, bu sıvının yüzeyine kapatılan kâğıda aktarılması yoluyla gerçekleştirilen bir kâğıt süsleme sanatıdır” (Babaoğlu, 2013, s.68). Bu geleneksel sanatın, STEAM eğitimi içindeki bilim ve matematikle nasıl bağlantılı olduğunu keşfetmek için biraz daha yakından bakalım.
Bilim ve Matematik: Ebru Sanatının Temelinde Gizli
Ebru sanatı, suyun yüzey gerilimine dayalı olarak çalışır. Mürekkep damlaları suyun yüzeyinde yayılmaya başladığında, kimyasal reaksiyonlar gerçekleşir ve renkler özel desenler oluşturur. Bu reaksiyonlar, suyun yoğunluğu, sıcaklığı ve kimyasal bileşimi gibi faktörlere bağlı olarak değişir. Burada devreye bilim girer. Ebru sanatçıları, bu reaksiyonları anlamak ve kontrol etmek için bilimsel prensipleri kullanırlar. Su molekülleri arasındaki çekim kuvvetlerini anlamak, reaksiyonları tahmin etmeye yardımcı olur.
Matematik, Ebru sanatının desenlerinde önemli bir rol oynar. Sanatçılar, karmaşık simetri ve geometrik desenler oluşturmak için matematiksel hesaplamaları kullanırlar. Desenlerin simetrisi ve dengeyi korumak için matematiksel doğruluk esastır. Bu bağlamda, Milli Eğitim Bakanlığı’nın 2017 matematik öğretim programında belirtildiği gibi, matematikle sanat arasındaki bağlantıyı vurgulamak önemlidir. Öğrencilere Ebru sanatı üzerinden matematiksel kavramları öğretmek, soyut matematiği somut bir deneyim haline getirebilir ve matematiğin sanat ve estetikle ilişkisini fark etmelerine yardımcı olabilir. Bu yaklaşım, öğrencilerin kendilerini ifade edebilmelerini, matematikle günlük yaşamlarında ilişki kurabilmelerini ve yaratıcı düşünme becerilerini geliştirmelerine katkı sağlayabilir.
Kültür ve Sanat: Geçmişle Bağımızı Güçlendiren Köprü
Geleneksel sanatlar, toplumların duygularını, düşüncelerini, ihtiyaçlarını, kültürünü ve kimliğini belgeleyen en kıymetli unsurlar arasında yer alır ve büyük bir öneme sahiptir (Atilla, 2022) Ebru sanatı sadece bilim ve matematikle değil, aynı zamanda kültürel değerlerimizle de derin bir bağ kurar. Bu sanat formu, Osmanlı İmparatorluğu’ndan günümüze uzanan zengin bir tarihe sahiptir. Ebru, Türk kültürünün bir yansımasıdır ve geleneksel Türk süsleme sanatları arasında önemli bir yere sahiptir.
Ebru sanatını STEAM eğitimi içine entegre etmek, genç nesillerin kendi kültürlerini ve geçmişlerini daha derinlemesine anlamalarına yardımcı olabilir. Aynı zamanda, öğrencilere sanatın bilimle nasıl etkileşimde bulunduğunu göstererek yaratıcılıklarını ve öğrenme motivasyonlarını artırabiliriz.
Ebru Sanatıyla STEAM Eğitiminde Renk Katmak
Ebru sanatı, kültürel mirasımızı korumanın ve gelecek nesillere aktarmanın yanı sıra, bilim ve matematikle sanatın nasıl bir araya gelebileceğini gösteren harika bir örnektir. STEAM eğitimi içinde Ebru’yu kullanmak, öğrencilere çoklu disiplinli bir yaklaşımın gücünü gösterirken aynı zamanda kültürel köklerimizi ve sanatın bilimle nasıl uyum içinde olduğunu keşfetmelerine yardımcı olur.
Sanat ve bilim birbirini tamamlayan unsurlardır (Kaptan, 2017). Ebru sanatı, bu iki alanın harika bir buluşmasını temsil ederken, öğrencilere ilham vererek geleceğin sanatçıları, bilim insanları ve mucitleri yetiştirmemize yardımcı olacaktır.
Bu sanatın STEAM etkinlikleri olarak derslerimizde yer almasını sağlayacak bir planla öğretmenlerimize yön vermeye çalışırsak; 5 ders saatine yayılan bir etkinlik ders program tasarısını bulabilirler, bu farklı sınıf seviyelerine ve ders konularına göre şekillendirilebilir.
Ders 1: Ebru Sanatına Bilim ile Bakmak
Etkinlikler: Mürekkep Hazırlama: Öğrencilere geleneksel Ebru mürekkeplerini nasıl hazırlayacaklarını öğretin. Mürekkeplerin renklerini ve yoğunluklarını ayarlamak için denemeler yapmalarına izin verin.
Temel Ebru Teknikleri: Ebru sanatının temel tekniklerini gösterin. Öğrencilere birkaç temel teknikle başlamalarını ve kağıda nasıl aktaracaklarını uygulamalarını sağlayın.
Ders 2: Ebru Sanatının Bilimsel Temelleri
Etkinlikler: Suyun Özellikleri Deneyi: Öğrencilere suyun yüzey gerilimini göstermek için basit bir deney yapmalarını sağlayın. Bu deney, su damlalarının nasıl davrandığını ve neden bazı renklerin daha farklı dağıldığını anlamalarına yardımcı olacaktır.
Mürekkep Reaksiyonları: Öğrencilere mürekkebin su yüzeyinde nasıl reaksiyona girdiğini gösteren videolar veya görseller sunun. Ardından, bu reaksiyonları nasıl kontrol edebileceklerini tartışın.
Ders 3: Matematik ve Desenler
Etkinlikler: Geometrik Desenler: Öğrencilere Ebru sanatındaki geometrik desenlerin nasıl oluşturulduğunu gösterin. Özellikle simetri ve denge kavramlarına vurgu yapın. Ardından, öğrencilere basit geometrik şekillerle kendi desenlerini oluşturmaları için fırsat verin.
Desen Analizi: Öğrencilere farklı Ebru desenlerini incelemeleri ve bu desenlerin matematiksel özelliklerini analiz etmeleri için ödev verin. Öğrenciler, desenlerin simetrisini ve geometrik yapılarını belirlemeye çalışmalıdır.
Ders 4: Kültürel Değerler ve Ebru
Etkinlikler: Kültürel İncelemeler: Öğrencilere farklı ülkelerdeki Ebru benzeri sanat formlarını araştırmaları için görev verin. Bu sanatların o ülkelerin kültürel değerleriyle nasıl bağlantılı olduğunu tartışın.
Kendi Kültürel Ebru: Öğrencilere kendi kültürlerini yansıtan Ebru eserleri oluşturma görevi verin. Bu, öğrencilerin kültürel kimliklerini ifade etmelerine ve Ebru sanatını kişiselleştirmelerine olanak tanır.
Ders 5: Yaratıcılık ve Sunum
Etkinlikler: Kendi Ebru Sergisi: Öğrencilerin yaptıkları Ebru eserlerini sergilemek için bir sınıf sergisi düzenleyin. Her öğrencinin eserini sunması ve yaratıcı süreçlerini anlatması için bir fırsat verin.
STEAM Proje Sunumları: Öğrenciler, Ebru sanatının STEAM bileşenlerini vurgulayan projeler geliştirmelidir. Örneğin, matematiksel desenlerin bilimsel açıklamalarını içeren bir sunum hazırlayabilirler.
Bu etkinlikler, öğrencilerin Ebru sanatını STEAM bağlamında daha derinlemesine anlamalarına ve bu sanatın bilim, matematik, kültürel değerler ve yaratıcılıkla nasıl etkileşimde bulunduğunu deneyimlemelerine yardımcı olacaktır. Ayrıca, öğrencilerin öğrenmelerini somutlaştırmalarına ve kendi eserlerini üretmelerine olanak tanır.
Sonuç
Sonuç olarak, Ebru sanatı, kültür, bilim, matematik ve yaratıcılığın harika bir birleşimidir. Bu sanat formu, öğrencilere çok disiplinli bir yaklaşımın gücünü gösterirken aynı zamanda kültürel mirasımızı korumanın ve gelecek nesillere aktarmanın bir yoludur. Ebru sanatının STEAM eğitimine entegre edilmesi, öğrencilere sanatın bilim ve matematikle nasıl etkileşimde bulunduğunu gösterirken yaratıcı düşünme becerilerini de geliştirebilir. Bu etkinlikler, öğrencilerin kendi eserlerini üretmelerine ve öğrendiklerini somutlaştırmalarına olanak tanır. Ebru sanatı, eğitimde çok yönlü bir araç olarak kullanılabilir ve öğrencilerin kendilerini ifade etmelerine, kültürel değerleri anlamalarına ve STEAM alanları arasındaki bağlantıları keşfetmelerine yardımcı olabilir.
Kaynakça
Artut, K. (2004). Okul öncesinde resim eğitimi. Anı Yayıncılık.
Atilla, C. (2022). Geleneksel Türk ebru sanatına alaylı bir bakış. Lale, (6), 68-74.
Ayvacı, H. Ş., & Ayaydın, A. (2017). Bilim teknoloji mühendislik sanat ve matematik (STEAM). S. Çepni (Ed.), Kuramdan uygulamaya STEM+A +E eğitimi (ss. 115-130). Ankara: Pegem Akademi.
Babaoğlu, A. (2013). Ebru. Ustalarla Buluşma içinde (s. 67-75). İstanbul: Kültür Sanat Basımevi.
Kaptan, K. (2017). Bilim ve Sanatın Birbirini Tamamlaması. Sanat ve Tasarım Dergisi, 7(2), 36-49.
Milli Eğitim Bakanlığı [MEB]. (2017). Matematik dersi öğretim programı (ilkokul ve ortaokul 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 ve 8. sınıflar). Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı, Ankara.
Milli Eğitim Bakanlığı [MEB]. (2016). STEM Eğitimi Raporu, Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı.
Uğurlu, H. (2008). Teknoloji sanat ilişkisi: Günümüzde teknolojik sanatların amacı. Sosyal Bilimler Dergisi, 2(1), 247-260.